نزدیک اذان مغرب بود که با مادربزرگ دنبال یک جای خالی بالای سر حضرت امیر(ع) می‌گشتیم برای نماز. حرم شلوغ بود و من داشتم چشم می گرداندم تا یک صندلی نماز بی سرنشین(!) برای مادربزرگ پیدا کنم که توجهم به یکی از خانم‌های خادم آنجا جلب شد. زن عرب با قدی میانه و صورتی سبزه و نمکین از این چادرهای دلبر عربی سرش کرده بود و انگار وضعیت ما را دیده باشد داشت کشان کشان یک صندلی از دور می‌آورد برایمان. رفتم کمکش. چهره‌اش خیلی دوست داشتنی بود و بلافاصله می شد فهمید که لبخند روی صورتش صاحب خانه است. به عربی چیزهایی می‌گفت و نمی‌فهمیدم. گفت: «ایرانی؟» سر تکان دادم. بیشتر لبخند زد و دندان هایش معلوم شد، حتی دندان پیش سمت راستش را که نقره ای خالص بود و بعد از دیدنش باز هم به نظر قشنگ می آمد. صندلی را گذاشت و وقتی خیالش از بابت مادربزرگ راحت شد، حسابی به عربی التماس دعا گفت و از ما دور شد. تا چند دقیقه نمی‌توانستم چشم ازش بردارم. یک چیزی در وجودش بود که من را به دنبال خودش می‌کشید، شک نداشتم که دلم را صفای باطنی اش برده بود، در همین مدت کوتاه چند ثانیه ای. زن عرب حتی یک کلمه هم فارسی بلد نبود و وقت نماز، برای تذکر و اخطار به فارسی زبان‌ها، به یک «لا اله الا الله» غلیظ عربی گفتن با اخم اکتفا می کرد اما چیزی طول نمی‌کشید که خنده دوباره روی لبش می‌نشست و با محبت به ما نگاه می کرد. همان زمان فهمیدم که آدم‌ها، کافی است در یک سری مسائل عمیق باطنی با هم به اشتراک برسند یا زیر یک چنین بارگاهی به هر دلیل هم مربوط شوند، زبانی پیدا می‌کنند که نیاز به کلمات ندارد و از نگاهی به نگاهی موج می‌زند و طرف مقابل را در آغوش می‌گیرد. امروز دلم عمیقا برای آن خانم خوش اخلاق مهربان که فقط یک بار دیدمش تنگ شد، یک جوری که انگار برای هم نشینم در آخرت دلتنگم...

در همه‌ی عالم که می‌گردم، یتیم‌تر از خودم نمی‌بینم، آن هنگام که دلم هوایِ نجف کرده و دستم به دامانش نمی‌رسد. 

قسمت شمالی حرم امیر المومنین(ع)، ما را می‌رساند به وادی السلام؛ از خیابانی که حدود صد متر اولش -اگر اشتباه نکنم- سنگفرش است و باقی اش همه خاک. تمام راه از درب خروجی حرم تا قبرستان، گوش تا گوش، مغازه‌های سوغاتی فروشی نشسته‌اند. «آقا از این تسبیح‌ها بخر»، «آقا تو رو خدا از ما خرید کن»، «آقا بخر پول ما رو زیاد کن»این جمله‌ها اولین و بیشترین جملاتی است که بلافاصله بعد از حریم حرم گوشت را می‌نوازد؛ با لهجه‌ای بین عربی غلیظ و فارسی دست و پا شکسته‌ای که همه‌ی «پنج‌»‌ها درش می‌شوند «بنج»؛ لهجه‌ای که فرزند رفت و آمد بی‌نهایت ایرانی‌هاست به عراق. بابا نمی‌تواند مقاومت کند و یک بسته تسبیح از اویی که می‌خواهد پولش را زیاد کنیم می‌خرد. نگاهی به سراپای مرد تسبیح فروش می‌اندازم. لباسی دارد که کهنگی‌اش داد می‌زند، چند بسته تسبیح چوبی در یک دست و چند متر پارچه‌ی سبز و یک کیسه‌ی مشکی که احتمالا پر است از همان تسبیح‌های چوبی در یک دست دیگر. همین؟ ما این‌ها را بخریم پولش زیاد می‌شود؟ دل سنگ آب می‌شود از دیدن این هارمونی غم و اندوه؛ طوری که باید همانجا یک سکو پیدا کنی، چادرت را بکشی روی سرت و از ته دل زار بزنی به حال فقر و نداری هر کسی که بهش می‌گویند شیعه؛ به حال امثال این مردم که در هیچ کجای مرز‌های اسلامی کم نیستند. در چند قدمی حرم حضرت امیر(ع) این بیشتر از هر جایی سوهان می‌کشد به روح و روانت؛ وقتی بهت گفته‌اند که علی(ع) همان نان جویی را که در روز می‌خورد، از خشکی باید با سر زانو می‌شکست و دینار به دینار ثروت خیره کننده‌اش را سفره می‌کرد و اطعام می‌داد. خیلی آنجا یاد امام موسی صدر کردم. امام موسی، آن مرد مهربانی که طرز زندگی کردنش منش و رفتار و عقیده‌ی اهل بیت(ع) را برای مردم امروز به زبان ساده ترجمه کرد. نجات مردم از نداری فرهنگی و اقتصادی چنان همتی می‌خواهد و چنان صبری و البته،  چنان عاقبتی ... ما چه کرد‌ه‌ایم؟ دوست داری زمین همانجا دهان باز کند و تو را ببلعد از شرم.

وادی السلام لطیف است و مهربان و مومن. بزرگترین قبرستان خاورمیانه، با مساحتی نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر، از عشق و شوریدگی دور تا دور حرم حضرت امیر(ع) را گرفته. آن قبرستان آنقدر با تو راحت حرف می‌زند که خودت می‌فهمی قسمتی از بهشت است، قبل از این که کسی برایت روایت‌ها را بخواند. اتاقک‌های کوچکی که بالای سر هر مرده‌ای ساخته‌اند و برای برخی در گذاشته‌اند و برخی گنبد، آنجا را بیش از هر چیز به یک شهر-شاید یکی از شهرهای بهشت- شبیه می‌کند. شهری که اگر ساکن آن باشی هر همسایه‌ات می‌تواند مایه‌ی مباهات و فخر فروشی تو به تمام عالمیان باشد؛ از هود و صالح نبی(ع) تا انوار عظیمی مثل علامه قاضی طباطبایی(ره). کمی هم شبیه به معجزه است که هزار و اندی سال در یک مکان مرده دفن کنند و جای خالی باز هم باشد؛ نیست؟ این بار که زیاد فرصت نداشتیم، اما دلم می‌خواهد بار بعد که رفتم وادی السلام٬ وقت خلوتی بروم که بشود راحت‌تر با اهل آن قبور مطهر حرف زد. خیلی دوست دارم بپرسم چه کار کرده‌اند که خدا رخصت داده زیر پای علی(ع) خاک بشوند تا صبح قیامت.

در سفرهای زیارتی، بچه‌ها عزیز دردانه‌تر از همیشه می‌شوند. شیرین زبانی و حرف زدن از چیزهایی که به چشم ما آدم بزرگ‌ها نمی‌آید از یک طرف و پاکی و طهارت عجیب روحشان از طرف دیگر، آدم را در تمام سفر به وجد می‌آورد. گاهی از خودت می‌پرسی: «نکند ما اصلا به خاطر این نوزاد شش ماهه یا دختر بچه‌ی شش ساله پایمان به اینجا رسیده است؟ نکند اصل کار این‌ها بودند و ما را صدقه سرشان آورده‌اند که نوکریشان را بکنیم؟». دلت می‌خواهد دست و چشم‌هایشان را بوسه باران کنی وقتی از زیارت بر می‌گردند. دلت می‌خواهد بیشترین التماس دعاها را به آن‌ها بگویی، دعا به زبانی که دشنام نداده، کسی را نیازرده و غیبت کسی را نکرده مگر می‌شود به جایی نرسد؟

*

در حرم حضرت امیر(ع) نشسته بودم و بالای سر حضرت زیارتنامه می‌خواندم. دخترخاله‌ی شش ساله‌ام روی پایم خوابش برده بود. با یک سوال غیر منتظره از خواب بیدار شد: «آجی؟ چرا همه چیز اینجا سبزه؟». نگاهی به دور و برم کردم. راست می‌گفت. سنگفرش‌ها، دیوارها، فرش‌ها، قرآن‌ها یک‌پارچه سبز بود و من ندیده بودم. کمی فکر کردم و گفتم: «سبز رنگ آدم‌های خوبه.» نگاهی به خودم کردم و دیدم سر تا پا سبز پوشیده‌ام! افسوس خوردم به خاطر تشبیه نادرست و ناقصی که برای این فرشته‌ی کوچک کردم. بیشتر به مغزم فشار آوردم که منظورم را دقیق‌تر برایش بگویم. پرسیدم: «می‌دونی ما اینجا اومدیم پیش کی؟». نمی‌دانست. گفتم:« بهش میگن پدر خاک*. یه آدم خیلی خوبی که اگر نبود خیلی‌ها تنها می‌شدند و کسی نبود بهشون کمک کنه». چیزی نپرسید و ساکت ماند اما مشخص بود خیلی از مفهوم پدر خاک سر در نیاورده. مجبور شدیم وقت نماز برای اتصال به جماعت جایمان را عوض کنیم. از من جدا شد و چند صف جلوتر کنار مادرش نشست. رکعت آخر نماز به خودم آمدم و دیدم تلاش کرده و با زحمت خودش را از بین جمعیت فشرده رسانده پیش من. کشف جدیدی کرده بود: «آجی من یه چیزی فهمیدم! سبز رنگ بهشته!». جوابی به سوال خودش داد، هزار بار از جواب من بهتر!  تشویقش کردم و خواستم فکر کند کدام رنگ‌ها بهشتی‌اند و مشتاقانه به حرفش گوش سپردم. اول سفید را نام برد و بعد آبی و صورتی را؛ صورتی برای این که رنگ مورد علاقه‌اش بود. دست آخر قرمز را هم وارد لیست کرد و زود خطش زد.« قرمز رنگ جهنم نیست؟ من دوستش دارم آجی، چرا رنگ جهنمه؟». سوال سختی به نظرم رسید و تصمیم گرفتم جوابی بدهم که در دام سوال سخت بعدی نیوفتم. این حرف‌ها چطور به ذهنم رسید؟ نمی‌دانم! گفتم:«قرمز جهنمی نیست، هیچ رنگی جهنمی نیست مگر این که خودش بخواد.». چشمان درشتش را دوخته بود به من تا بفهمد چه می‌گویم. «بستگی داره هر رنگی چه کار کنه. اگر قرمز تصمیم بگیره رنگ خوش اخلاقی باشه، میره بهشت. اگه مامانش رو دوست داشته باشه، بازم میره بهشت. اگر رنگ بدی باشه، حرف بد بزنه، همسایه‌ش رو اذیت کنه میره جهنم! تنها رنگی که به نظرم فقط میره جهنم سیاهه. سیاه، رنگ دل اون آدماییه که خدا رو دوست ندارن. سفیدها هم میرن بهشت. سفید رنگ دل آدم‌هاییه که خدا رو دوست دارن و خدا هم دوستشون داره». تا قبل از آن هیچ وقت به رنگ‌ها اینطور نگاه نکرده بودم. هیچ وقت فکر نکرده بودم اگر روزی پرده‌ها بیوفتد من کدام رنگ بهشتی یا جهنمی‌ام و این‌ها از برکت آن سوال و آن جواب بود.

کسی می‌تواند شک کند که بچه‌ها از پاکی و لطافت روحشان در دنیایی قدم می‌زنند که ما آدم بزرگ‌ها را راهی به ساحت مقدسشان نیست؟

*ابوتراب، از القاب حضرت علی(ع)

وقتی می‌خواهی کسی که دوستش داری یا وصفش را زیاد شنیده‌ای را برای بار اول ببینی٬ چند روزی دور خودت می‌چرخی تا تصمیم بگیری چه لباسی و چه رنگی بپوشی٬ چطور سر صحبت را باز کنی و چه هدیه ببری که طرف را بیش از حد معمول ذوق زده کنی؛ یعنی برای یک آدم معمولی که هم قد توست و یا خانه‌ی پرش یکی دو وجبی از تو بزرگ‌تر است٬ باید خودت را این همه بیاندازی توی زحمت. هر چقدر مرتبه‌ی آن آدم بالاتر می‌رود رشته‌ی کار بیشتر از دستت در می‌رود و بیشتر دور خودت می‌گردی و کمتر به نتیجه می‌رسی. حالا تصور کن یک روز می‌گویند باید بروی خدمت کسی که یک عمر دعای کمیلش را خواند‌ه‌ای و به عظمت روحش تبارک الله گفته‌ای٬ چه حالی بهت دست می‌دهد؟ چه بپوشی بهتر است؟ چه بگویی که حق مطلب را ادا کنی؟ چه هدیه ببری؟ مگر می‌شود چیزی گفت و چیزی هدیه برد که کم نباشد؟ که به چشم بیاید؟ هر چه ببری و هر چه کنی٬ آبروی خودت را برده‌ای؛ مثل کودکی که از جیب پدرش پول برمی‌دارد که برایش هدیه بخرد؛ حتی پیچیده تر٬ سنگین تر٬ که اگر هنوز سری به سجده می‌گذاری و عبادت دست و پا شکسته‌ای می‌کنی از گوشه‌ی چشم همین آقاست و تو می‌دانی که اگر بگویی قدمی در راهش برداشته‌ای دروغ می‌گویی.

از هتل تا حرم٬ بیشتر از صد متر فاصله نیست. یک خیابان باریک ناهموار خاکی٬ که تنها وسیله‌ی نقلیه‌ی آن گاری‌های دستی است ما را می‌رساند به حرم. روبروی پنجره‌ی اتاق هایمان٬ آن طرف خیابان خاکی یک عالمه ستون نیمه کاره‌ی بتنی است؛ ستون‌های صحن فاطمه‌ی زهرا(س). روی هر ستون اسم یکی از معصومین(ع) را با اسپری سبز نوشته‌اند٬انگار که هر ستون به نیت یکی از این انوار مطهر پی ریزی شده. از پنجره‌ی اتاق ما این‌ها دیده می‌شود: یا حسین(ع) / یا فاطمه(س) / یا علی(ع). «یا علی! یا علی! یا علی! فکرش را نمی‌کردم که یک روز با مرقد مطهرت فقط صد متر فاصله داشته باشم در حالی که هنوز زنده‌ام و نفسم بند نیامده» وقت رفتن به حرم رسیده٬ وقت دست‌بوسی شهید تنها. هیچ چیز نداری که ببری جز بیچارگی‌ات. انقدر بهت زده‌ای که حتی اشک هم نمی‌توانی بریزی. در آن خیابان خاکی قدم می‌زنی٬ آرام و شمرده و کوتاه کوتاه. سرت را نمی‌توانی بلند کنی و جرات نمی‌کنی چشمت را بگردانی؛ خیره می‌شوی به یک نقطه: خاک. «یا لیتنی کنت ترابا که خاک امروز شرف دارد بر بنده‌ی بیچاره‌ای که شرمنده‌ی صاحب و آقای خود است.» قدم برمی‌داری - قدمت را برمی‌دارند- تا نزدیک حرم. وارد «تفتیش» می‌شوی و لب‌خند بی‌رمقی از سر ناچاری به کسی که با احترام بازرسی‌ات می‌کند تحویل می‌دهی. پرده را کنار می‌زنی و ... اینک سنگفرش‌های حرم. «السلام علیک یا امین الله فی ارضه و حجته علی عباده. السلام علیک یا امیر المومنین». دیگر اینجا قید مکان معنا ندارد. در یک چشم بهم زدن. کفشت را از پا می‌کنی٬ وارد تفتیش بعدی می‌شوی٬ چند پله ... یک در ... باز چند پله ... صحن حرم ... چند پله ... پرده را کنار می‌زنی و از حرکت جمعیت و اشک و آه مردم می‌فهمی اینجا حریم حرم است. بی‌اختیار می‌روی نزدیک ضریح. مردم گریه می‌کنند و می‌روند سمت ضریح (بهتر است بگوییم کشیده می‌شوند سمت ضریح٬ جاذبه آنجا تو را می‌کشد). دستت را دراز می‌کنی به سمت ضریح نه٬ که دامان علی(ع). دستت را دراز می‌کنی و موج جمعیت تو را عقب می‌کشد. دستت را دراز می‌کنی و دوباره به سمت ضریح کشیده می‌شوی. زمان را در می‌نوردی و یکی بلند می‌گوید «بابای خوب یتیمان کوفه». دستت می‌رسد به ضریح و این دیگر تو نیستی٬ یک یتیم بیچاره‌ی کوفی است که با نوحه‌ی زنی دامان علی(ع) را گرفته و بی‌اختیار گریه می‌کند.

شنیده بودم که هوای نجف اشرف٬ خیلی سنگین است و روی دل آدم سنگینی می‌کند و همانطور بود که گفته بودند. سفرمان هوایی بود و ما قرار بود از تهران بپریم و در فرودگاه نجف بنشینیم. باور کردنی نبود. فرودگاه نجف؟ فرود؟ من؟‌ مگر در خواب می‌دیدم که روزی مسافرش باشم و آن وقت نشسته بودم در هواپیمایی که که مهمان‌دارش می‌گفت یک ساعت و ربع دیگر در فرودگاه نجف است. آنجا جایی است که اگر به پای عقل بروی سودی جز دیوانگی ندارد. باید خودت را رها کنی در طوفانی که تو را برداشته و با خودش می‌برد. در ذهنت محشر به پا می‌شود. صداها روی هم می‌لغزد و می‌ریزد. همهمه‌ای است عجیب. نمی‌دانی به روضه گوش کنی یا به فضایل حضرت یا به نوایی که می‌گوید:‌«موری رفت به محضر پادشاهی ... ». موری رفت؟ خوشا به حال آنان که مورند و می‌روند و بدا به حال ما که ذره‌ای و کمتر از ذره‌ایم. با خودت می‌گویی خدایا مرا چه به زیارت علی(ع)؟ نکند بروم و آنجا زیر پای شیعیان حضرت له بشوم از هیچ بودن؟ و هرچه منتظر می‌شوی جوابی نمی‌شنوی. در لایه‌ی هزارم ذهنت همین یک جمله آرامت می٬کند:‌«به ذره گر نظر لطف بوتراب کند٬ به آسمان رود و کار آفتاب کند». زمان مثل برق می‌گذرد و نمی‌گذرد. تو خودت هستی و نیستی. آن صداها کم‌اند و زیادند. آدم را یک جور خلا غریب در بر می‌گیرد. هر چه به مقصد نزدیک‌تر می‌شوی تغییرات همه چیز را با تمام وجود حس می‌کنی. از مرز که رد می‌شوی٬ بدون این که کسی چیزی گفته باشد معلوم است که آنجا خاک عراق است. باز هم نزدیک‌تر می‌شوی. بهت و خلا آغوششان را تنگ‌تر می‌کنند. مهمان‌دار می‌گوید که تا چند دقیقه‌ی دیگر فرود می‌آیید. آنجاست که دیگر نفس کشیدن سخت می‌شود. هوا غلیظ است و انگار ریه‌ها کشش نفس کشیدن ندارند. هوا غلیظ است و انگار تمام ذرات هوای کره‌ی زمین برای نفس کشیدن در هوای علی(ع) مسابقه گذاشته‌اند. هوا غلیظ است و مهمان‌دار می‌گوید «تا توقف کامل هواپیما کمربندهای ایمنی خود را باز نکنید.» هوا غلیظ است و دستت را می‌گذاری روی سینه‌ات و مطمئن می‌شوی که دیگر قلبت نمی‌زند.